Doğu ve Batı Hiung-nular

 Bir soylu hiung-nu savaşçı. (MÖ 200 – MS 100)

Doğu ve Batı Hiung-nular

Doğu ve Batı Hiung-nular

MÖ 46 yılında Hiung-nu’ların hükümdarlar kardeşleri arasında Çinlilerin desteklediği iç karmaşalar yasanmış ve sonunda Hiung-nu hükümdarlığı 5’e bölünmüştür. Kardeşlerden birisi Ho-han-ye^[81](taht dönemi: MÖ 58 – MÖ 35) Çinlilerin kralına gidip Çinlilerin egemenliğini kabul etmiş ve kendi kardeşlerine karşı destek bulmuştur. Çiçi^[82] adında diğer bir kardeşleri (Çiçi hunları) Çu nehrinin kıyısında Alanlara komşu olarak bir bölgeye yerleşmişlerdir. Ancak MÖ 36 yılında Çiçi, Çinliler tarafından öldürülmüştür.

---

Ho-han-yeh’nin oğlu Hudur-şi-dagao (taht dönemi: M.S. 18 – 45/46) hükümdarlığı altında Hiung-nu devleti yeniden doğmuştur. Hudur-şi-dagao Çinlilerin Han-hanedanlığını desteklemiş ve onlara düşmanları olan diğer Çin hanedanlığı Vang’a karşı yardımcı olmuştur.

Kuzey ve Güney Hiung-nular

M.S. 48 yılında Pi’nin öncülük altında Yu’nun oğlu Panu’ya karşı ayaklanmışlardır. Panu hükümdarlık zamanında Çin hakimiyetini kabul etmiştir. Bu amcaoğullarını arasındaki çatışmanın sonucu olarak Doğu Hiung-nu Pi önderliğindeki Güney Hiung-nu ile Panu önderliğindeki Kuzey Hiung-nu olmak üzere ikiye bölünmüştür.

Han Çinlileri derhal Güney Hiung-nu’yu, Siyenpi(Sien-pi), Vu-huan, Vu-sun ve Ting-lingkavimlerini Kuzey Hiung-nu’ya karşı kışkırtıp onlarla birlikte Kuzey Hiung-nu’yu mağlub etmişlerdir. 87 yılında bir proto-Moğol halk olan Siyenpiler, Yu-liu halkının tanhusunu öldürmüşlerdir. 89 ve 91 yıllarında da 2 çin generali Çila dağlarında ve Altay bölgesinde büyük başarılar elde etmiş ve bu yenilgiye uğramış tanhuyu I-li ovasına kadar sürmüşlerdir. Bu hükümdarı kovduktan sonra onun yerine kardeşi Yu-çu-kien’i koymuşlardır, ama kardeşi de 93 yılında Siyenpiler tarafından öldürülmüş ve böylece bozkırlar üzerindeki hakimiyet Siyenpilere kalmıştır.

Tan-şi-huai 156 – 181 yıllarında Siyenpileri en güçlü dönemlerine varmalarını sağlarken, Kuzey Hiung-nu “Doğu Türkistan” üzerine hakimiyet özleminden vazgeçmis bir şekilde 158 yılında Aral gölü’nün kuzeyine yerleşmişlerdir.

Çin’de Hiung-nu hakimiyeti

Güney Hiung-nu uzun süre Çin settininbitişiğinde tutsak gibi yaşamış, Hu-çu-ç’üan döneminde (195-216) hala Han Hanedanı ile birlik olarak gittikçe daha çok güneye doğru hareket etmişlerdir. 300 yıllarında Beş Barbar Onaltı Krallık döneminde Çin’in kuzey kesminde Han Zhao başta olmak üzere birkaç hanedanı kurmuş ve Jin Hanedanı’na ait başkentleri tekrar ele geçirmeyi başarmışlardır. Ama 352 yılında peşlerinden gelen Siyenpiler tarafından tekrar yenilgiye uğratılmışlardır.

Hiung-nu’lar tarihlerinde çok kez Hint-Avrupa halklarla karışmış ve zamanla onların kültürlerinden etkilenmişlerdir. Böylece kentler inşa edip, yabancı ülkelerle ticaret yapmaya başlamışlardır. Hiung-nu’lar tarafından kurulmuş olduğu bilinen bazı kentler; Ordu Balık, Kara Balagasum, Kuz Ordu’dur. Ipek yolunun üzerinde bulunan bazıları Kara Hoço, Kaşgar ve Yarkand’dır.