KIPÇAKLAR KİMLERDİR?

KIPÇAKLAR KİMLERDİR?

Peçenekler, Kaşgarlı'ya göre bir Oğuz boyudur ve Kaşgarlı yirmi iki Oğuz boyunu şöyle sıralar: Kınık, Kayıg, Bayundur, İve, Salgur, Afşar, Begtili, Bügdüz, Bayat, Yazgır, Eymür, Karabölük, Alkabölük, İgdir, Üregir, Tatırga, Ula Yunglug, Tüger, Beçenek, Çuvuldur, Çepni ve Çarukluk.

Kıpçaklar da yine Kaşgarlı'ya göre Oğuzlara dil açısından en yakın olan boydur. Kaşgarlı'ya göre Kıpçakça ile Oğuzca arasında hiç bir fark yoktur. Türk lehçelerindeki değişiklikleri anlatırken şöyle yazar:

“Oğuzlarla Kıpçaklar baş tarafta ي (ye) harfi bulunan sözlerin ilk harfini ا (elif) harfine ya da ج (cim) harfine dönüştürürler. Öbür Türklerin yelgin (yolcu) dediğine Oğuzlarla Kıpçaklar elkin, yılıg (ılık) dediğine ılıg der. Bunun gibi öteki Türklerin yincü (inci) dediğine Oğuzlarla Kıpçaklar cincü, yogdu (deve tüyü) dediğine cugdu der. Söz başında bulunan م (mim) harfini Oğuzlarla Kıpçaklar ب (be) harfine çevirir. Öteki Türklerin men bardım (ben vardım) dediğine Oğuzlarla Kıpçaklar ben bardım, mün (çorba) dediğine bün derler.”

He ne kadar Kaşgarlı, Kıpçakların Oğuzlardan ayrı bir boy olduğunu yazsa da, bu sözlerden Kıpçakların gerçekte bir Türkmen boyu olduğu anlaşılmaktadır. Ancak, daha sonraki yüzyıl içinde Türkmencede söz başlarındaki c sesleri, y seslerine dönüşümüştür. 14. yüzyılda Selçuklu Oğuzcasında ve Kölemen Kıpçakçasında c sesiyle başlayan sözler artık yoktur.

Yine bu yüzyılda İdil ırmağının aşağı havzasında misyonerlik faaliyetleri gösteren Fransiskan rahiplerinin Kıpçak Türkçesi ile yazdıkları bir sözlük olan Codex Cumanicus'ta ise, çok az sayıda c sesi ile başlayan söz kalmıştır; cemiş (yemiş), cığıl (yığıl), cıl (yıl), cılan (yılan), cırt (yırt), cıy (yığ) gibi.

Kaşgarlı Mahmud Türkmen adının anlamını açıklarken, “Türkmen, bunlar Oğuzlardır.” der ve bunlara Türkmen denilmesinin öyküsünü uzun uzadıya açıklar. Daha sonra, “Türkmenler gerçekte yirmi dört boydur, ancak iki boydan oluşan Halaçlar kimi kez bunlardan ayrıldıkları için kendileri Oğuz sayılmaz.” diye ekler ve sürdürür:

“Yirmi ikiler (22 Oğuz boyu) onlara Türkçe Kal aç derler, 'aç kal' demektir. Sonradan bunlara 'Xalaç' denilmiştir.” Kayu (hangi, hani) sözünün anlamını açıklarken ise, “Xayu dahi denir, ق (qa), خ (xa) dan çevirilmiştir. Oğuzlar ve Kıpçaklar, ق (qa) yı خ (xa) ya çevirirler. Bunlar Xalaçlardan bir bölüktür. Bunlar, Türklerin 'qızım' dediği yerde 'xızım' derler ve yine öbür Türklerin 'qanda erding' (nerede idin) dedikleri yerde bunlar, 'xanda erding' derler.”

Burada ise, Oğuzlar ve Kıpçakların Halaçlardan bir bölük olduğunu yazmıştır: “Oğuzlar ve Kıpçaklar, ق (qa) yı خ (xa) ya çevirirler. Bunlar Xalaçlardan bir bölüktür.” Kaşgarlı Mahmud'un yazdıkları biraz karmaşık gözükse de, anlatmak istediği oldukça açıktır. Özetlersek durum şudur:

Türkmenler gerçekte yirmi dört boydur, bunlardan yirmi ikisi kendilerini Oğuz olarak adlandırır, iki boydan oluşan Halaçlar kimi kez Oğuzlardan ayrıldıkları için kendileri Oğuz sayılmaz, Oğuzlarla Kıpçaklar Halaçlardan bir bölüktür.

Buradan çıkan sonuç ise şudur: Türkmenler yirmi dört boydur, bunlardan yirmi ikisi kendilerini Oğuz olarak adlandırır, diğer iki boy da Kıpçaklar ve Halaçlardır.

Hazar Kağanlığı, bir Oğuz/Türkmen kağanlığıdır ve Hazar Kağanlığı'nın toprakları, Türkmenlerin tarihi topraklarıdır. 1048'de Hazar Kağanlığı'nın ve 1055'te de kağanlıktan kopmuş olan Oğuz Yabguluğu'nun çökmesinden sonra Türkmenler dağılmıştır.

Hazar Kağanlığı'nın yönetici boyu olan Yahudi Türkmenler Doğu Avrupa'ya dağılarak günümüzün Aşkenazlarını oluşturmuş, büyük bir bölümü de Selçuk Bey önderliğinde güneye inerek daha sonra Selçuklu Devleti'ni (1075-1308) kurmuşlardır.

Karadeniz bozkırlarında kalan Türkmenler ise kendilerini Kıpçak olarak adlandırmış ve daha sonraki yüzyıllarda diğer Türk boylarıyla karışarak günümüzün Kazak, Bulgar ve Tatarlar halklarının atalarından biri olmuşlardır. Balkanlar'a göçen Oğuz/Kıpçak (Türkmen) kolunun bir kesimi, daha sonra Hristiyanlığı kabul ederek Gagavuzları oluşturmuştur.