Şatuo

Şatuo (Çince: 沙陀 pinyin: shā tuó, Sha-t'o), Batı Göktürk Kağanlığı’nın İşbara Kağan (Çince: 沙缽略可汗, aslı adı: 阿史那賀魯 Aşina Helu)'nun sülalesinden olan bir kol.

Cungarya havzası'ından Çin'in kuzey kesmine giren Şatuo'lardan Li Keyong (李克用) Tang Hanedanı'nın son döneminde meydana gelen Huang Chao (黄巢)'nın isyanını Ya Jun (鴉軍 Yā Jūn; anlamı: Karga Ordusu; Siyah renkli üniformayı giyidikleri için) adlı seçkin atlılar ile bastırıp ün ve güç kazanmıştı.

Fakat Li Keyong'un rakibi Zhu Quanzhong (朱全忠), Li Keyoung ile güç mücadelesini kazanarak Hou Liang'u kurmuştu (Beş Hanedan On Krallık döneminin başlangıcı).

Li Keyong'un oğlu Li Cunxu (李存勖) Hou Liang’i yıkarak Hou Tang (後唐; MS923-936) kurmuştur.

Ardından Li Cunxu (李存勖)'nun üvey oğlu ve üçüncü imparatoru olna Li Siyuan (李嗣源)'ın üvey oğlu Shi Jingtang (石敬瑭) Hou Tang'ı yıkarak Hou Jin (後晉 MS936-946) kurmuştur.

Hou Han (後漢; MS947-950) ve Hou Zhou (後周; MS951-960) da Şatuo askeri gücüne bağlı generaller tarafından kurulmuştur. Şatuo, Çin’i birleştiren Kuzey Song Hanedanı (北宋; 960-1127)’nın askeri teşkilatında da etkli olmuştu.

Göktürk kökenli devletlerin soy ağacı

Şato Türkleri Kültürel ve Siyasi Tarihi ;

Buğün Çin'de nüfusu 35 milyon civarında olan ve çin topraklarında yaşayan benliğini kaybetmemeş bir Türk boyu
Tarihte kendilerine oldukça büyük isim yapmış olan Sha-t’o’ lar (Cha-t’o) hakkında yeterli çalışma bulunmamaktadır.

Sha- t’o’lar, Batı Gök-Türk ülkesinde doğan boylardan biridir. Batı Gök-Türk Devleti 630 yılında Tung Yabgu’nun ölümü üzerine iç karışıklığa sürüklenmiştir. İşte bu esnada Sha-t’o’lar Tanrı Dağları havalisinde Wu-sun’ların eski topraklarına hüküm sürüyorlardı. 630’lardan sonra bir kısım Ch’u-yüeh boyları Batı Gök-Türk Kağanlarından Aşina Mi-che’nin peşinde Çin’e gelirler. Bir kısmı ise Batı Türkleri içinde az çok güçlenen İ-pi Tulu Kağan ve Aşına Ho-lu yönetiminde kalırlar. Bu bir kısım Sha-t’o, T’ang hanedanına isyan ederek Ho-lu’ya destek verirler ancak yenilerek T’ang hizmetine girerler ve 659’dan sonra Sha-t’o’lar, T’ang hanedanının diğer Türk boylarına karşı savaşkan öncü birliği olurlar.

712 Senesinden sonra bağımsızlaşan Sha-t’o’lar, T’ang etkisinden çıkarak Tibet hizmetine girerler. Sha-t’o’lar 808 senesinde Tibetlilerle araları bozulduğundan, Ötüken bölgesine kaçmışlar, ancak orada da fazla kalamayarak Çin’e sığınmışlardır. Çinli kumandanlar bunları kuzey hudutlarını korumakla görevlendirerek, Ordos’un kuzeyinde Ling-Chou civarına Yen-Chou’ya yerleştirmişlerdir. Zamanla bir kısmı Alaşan Dağlarının batısına giden Sha-t’o’ların asıl büyük kısmı ise Ordos’un kuzey doğusuna doğru kaymışlardır.

874’ten itibaren ardı ardına gelen sarsıcı isyan dalgalarında, Sha-t’o’lar, T’ang Hanedanına hizmet etmişler ve yaptıkları hizmetlerle onun 907 senesine kadar yaşamasını sağlamışlardır. Ancak 907 senesinde eski isyancılardan Chu-wen, T’ang Hanedanını yıkıp Sonraki Liang Hanedanını kurunca Sha-t’o’lar mücadeleye girişmişler ve başarılı olarak 923’ten 951 arasında Çin’de Sonraki T’ang, Sonraki Ch’in, Sonraki Han Sülaleleri ile 951-979 arasında hüküm süren Kuzey Han (Pei-Han) Krallığını kurmuşlardır.

Özellikle Kitanlar ile olan mücadeleler siyasi tarihimizin esasını oluşurmuş ve çalışmamızda Sha-t’o’ların 979’a kadar olan siyasi tarihleri ayrıntısıyla ele alınmış, önemleri tespit edilip ortaya konulmuştur. Kurdukları sülaleler çağında Sha-t’o’lar kültürlerini Çin’de yaşatmaya devam ettirmişlerdir. Türk Kültürünün Çin Kültürü üzerindeki etkisi ortaya konulmuştur ki bunlar, askeri-siyasi teşkilat ve kültürel bahislerhalinde, ayrıntısıyla incelenerek, çalışmamızda yerini almıştır.